Et was de aovend veur de Kastdaegen. Et wark was an kaant en et vee besteld. Riekien was mit heur dochter de mooie grote kastboom an ’t optugen, Klaos, de zeune, zat bi’j de taofel mit een boek en Haarm, onderuutzakt in zien makkelike stoel, zat een dikke brief te lezen van zien vrund Jan Boogaard uut Kannede. Doe hi’j de brief uut hadde en wat stillegies veur him uut zat te kieken, vreug Riekien: ‘Nog wat biezunders?’
‘Now, ze maeken et best in Kannede. Hi’j schrift een protte over de hongerwinter; hi’j het de foto van Berend de ’Streuper’ now in de kaemer hangen. Et is vremd, zegt hi’j, daj’ op ’t heden zo vaeke an die tieden weeromme daenken. Of et now komt, dat zien zeune ok achttien jaor wodden is; of dat et een betien heimwee naor Hollaand is, hi’j wet et niet. Et is zo slim, dat doe hi’j dit jaor de winterkleren antrok, doe de barre Kannedese winter begon, hi’j inienen Berend weer veur him zag! Et is singeliers, schrift hi’j in ’t laeste, daj’ zo vaeke daenken moeten an een meenske, diej’ mar iene weke in je leven kend hebben.’ De kiender hangen Haarm an de lippen en Riekien zegt: ‘Ie mossen ze dat verhael mar es vertellen. Dan maek ik intied de koffie klaor.’
De kiender gaon bi’j Haarm zitten en hi’j vertelt: ‘Jan Boogaard is kot nao de oorlog naor Kannede emigreerd en is daor laeter mit een Kannedese vrouw trouwd. Doe ik mit him in de kunde kwam, woonde hi’j in Rotterdam. Doe ik in de eerste oorlogsjaoren mien femilie in Amsterdam es opzocht om eteri’je te brengen, trof ik him op ’e Lemmerboot. Hi’j was om eten uut west in Frieslaand. We raekten an de praot, konnen et goed mit mekeer vienen en laeter korrespondeerden we.
De dag veur de Kastdaegen van 1944 ston hi’j inienen bi’j oons veur de deure en doe is hi’j – Heit en Mem vunnen et best – die hiele winter en in de meitied ok nog bi’j oons op ’e boerderi’je bleven. Jan hadde een verschrikkelike reize aachter de rogge op zien oolde fietsien. Een jonge van achttien was ’t ok nog mar. Maeger as braandhoolt, en een honger. Hi’j was de Duutsers ontvlocht. Daegen hadde hi’j onderwegens west eer hi’j de Stellingwarven berikte. Doe was et al aovend; hi’j was doodmuui en deur en deur nat en koold van de hadde regen en wiend. Gien meenske bi’j de weg om te vraogen waor hi’j was en waor ik woonde. Doe hi’j et oolde husien van Berend zag gong hi’j daor mar op an. De blienen weren dichte. Jan klopte op ’e deure. Doe hi’j daor een posien waacht hadde, roffelde hi’j uut alle macht mit zien hanen op de blienen.
‘Stille mar, ik kom d’r al an!’ – heurde hi’j foeteren. Doe de deure op een kiertien eupen gong, snauwde Berend: ‘Ik ken jow ja niet. Hoe hael ie et in jow malle kop zo te kloppen. Ik docht an braand of onraod. Vot!’
Doe zakte Jan in mekeer, doodop van de reize. Hoe hi’j in huus kommen was? Hi’j kwam pas weer een betien tot himzels doe hi’j in een rieten stoeltien bi’j de waarme kachel zat. Pietereulielaampe an. Tegenover him Berend in zien haegelwitte bostrok. De bedsteedeurties eupen. Bliekber in de haost, deur dat geklop, was hi’j uut bedde floept en hadde rap een boverbroek antrokken. De witte piepen kwammen d’r netties – as een mechet – onderuut. Naodat Jan zien zeggien daon hadde miende Berend dat hi’j de eerste daegen mar bi’j him blieven mos. Nao wat eten en drinken mos Jan him mar uutkleden, dan konnen zien kleren naachs bi’j de kachel dreugen. Intied hadde Berend waeter hiete. ‘Ie wassen je eerst mar es goed nao die reize!’ Een betien schaemel begon Jan him uut te kleden en op ’t laest ston hi’j daor dan te klappertanen van de koolde in zien te kot wodden interlockien en onderbroekien.
‘le zitten ok niet al te best in et pak, mien jonge,’ vun Berend.
‘Nu, U wel, Meneer Berend,’ zee Jan een betien lachende.
Berend wol weer op bedde, hadde zien boverbroek uuttrokken en ston daor in zien lange onderbroek. ‘Lach ie mar,’ sneerde Berend. ‘Ik heb de bi’jnaeme Berend de Streuper. Aj’ dan bi’j naacht bi’j pad en weg binnen, moej’ wel wat goed spul an et lief hebben.’ Hi’j dee de deuren van et grote kamminet eupen. ‘Kiek es naor disse staepel, Jan. Dat bin de zommerspullen. En kiek, daornaost ligt een protte dik wollen wintergoed. Mien mem het vlak veur de oorlog ommeraek goed veur heur zeune zorgd. Ik misse heur trouwens nog elke dag.’
Hi’j pakte een stel van de zommerspullen en legde die bi’j Jan daele. ‘En gien kommentaor, dat trek ie an. Ja, dat hemd, die bostrok en die onderbroek. We kun je hier in de Stellingwarven niet ziek hebben!’Et was beter, vun Berend, dat ze tegere in zien bedstee sleupen. Gien meenske hadde d’r wat mit neudig dat hi’j een uutvanhuzer, evakuee of onderduker in huus hadde. ‘Kroep d’r mar in, Jan.’ Dat leut die him gien twie keer zeggen. Rap lag hi’j tussen de Duutse laekens onder een vracht dek. Zo muui was hi’j dat hi’j vernam iens niet dat Berend bi’j him op bedde kwam. ‘Mar es goed bekommen, flink eten, mar wel in huus blieven,’ zee Berend de ere morgen. ‘Zo omdebi’j 18 jaor is een geveerlike leeftied. En veural niet benauwd wezen aj’ naachs es wakker wodden en Berend is d’r niet. Dan bin ’k an et ’streupen’,’ lachte hi’j.
Een weke het Jan d’r west. Doe hi’j die morgen veur de eerste Kastdag wakker wodde, schrok hi’j ommeraek doe hi’j vernam, dat Berend nog niet weeromme was. Rap klom hi’j uut de bedstee. Op ’e taofel ston zien betien begage mit nog een grote rieten koffer d’r bi’j. Op die koffer lag een briefien. ‘Aj’ dit vienen, Jan, álles mitnemen en as de weerlocht d’r vandeur gaon.’
Een half uurtien laeter ston Jan bi’j oons veur de deure. Hi’j mos mar bi’j mi’j op ’e zoolder slaopen, vun oonze mem. Zien spullen mos hi’j mar uutpakken. Doe hi’j die rieten koffer eupenmaekte, vun hi’j daor de hiele staepel zommerondergoed van Berend, sokken, schoenen, boezeroenen, overals, nuum mar op. Mem, Jan en ik keken oonze ogen uut en begrepen d’r niet vule van. Wat was mien mem bliede, doe ze een grote deuze mit ziepe, en iene mit thee en koffie vun onder in de koffer. Daor hadde ze slim verlet van. Jan bleef daor staon mit een eupenmaekt pakkien in zien hanen. ‘Een petret van Berend en mien persoonsbewies,’ reup hi’j uut. ‘Kiek now es an. Ik bin in 1927 geboren en now staot d’r 1928.’
Was Berend een ’streuper’? lederiene miende van wel. Doe wi’j tegere die eerste Kastmorgen uut de karke kwammen, stonnen d’r een protte meensken drok mit mekeer te praoten. Of wi’j et ok al heurd hadden? Een auto vol Duutsers was gistermorgen om tien ure bi’j Berend de Streuper west. Berend was niet thuus, mar ze hadden alles overhoop haeld. D’r wodde zegd, dat ze onder de vloer en onder de bedsteden een protte waopens vunnen hadden. Jan wodde wit om de neuze en was flink overstuur doe we naor huus kuierden. Et wodde him now dudelik hoe en deur wie zien toedoen zien persoonsbewies veraanderd was. Berend was gien streuper, mar hi’j was bi’j de ondergrondse. Zol hi’j wat geveerliks daon hebben? Was hi’j benauwd wodden? Of hadde hi’j een veurgevuul had? Waoromme aanders die koffer?
Een posien laeter lazzen wi’j in de kraante, dat ze Berend Bijvoet bi’j een overval op een distribusiekantoor pakt hadden en dat hi’j een weke laeter deur de Duutsers doodscheuten was.’
Riekien kwam in huus mit de koffie. Nog onder de indrok van Haarm zien verhael stak Klaos een peer keerzen an en zette een plaete op mit Kastzang. ‘Vrede op aarde, in de meensken een welbehagen,’ heurde Haarm, en hi’j wodde d’r eers van. Mit knipperende ogen keek hi’j in dat witte wapperende vlammegien van een keerze. In himzels zee hi’j: ‘Bedaankt, Berend de Streuper. Daank veur jow stried. le hebben jow jonge leven d’r veur geven. Daank, dat wi’j in de Stellingwarven en Jan in Kannede mit deur jow stried now vrede hebben.’
Dit biezundere kastverhael van Albert Jaeger (1927 – 1978) ston in 1976 in et Stellingwarfs tiedschrift ‘De Ovend’. Zo vlak veur de herdaenking van de bevri’jding, doukies in et veurjaor 75 jaor leden, leek dit een mooi mement om et verhael nog es te publiceren. De schriever d’r van, Albert Jaeger, wodde in Amsterdag geboren, mar zien heit en mem kwammen van Berkoop en Tronde. Al riekelik gauw nao et ontstaon van de Stellingwarver Schrieversronte in 1972 zocht Albert Jaeger kontakt en vertelde dat hi’j graeg verhaelen schreef. En ok dat hi’j dat graeg in et Stellingwarfs doen willen zol. Et anleren d’r van gong him aorig makkelik of en de jaoren daorop verschenen mit riegelmaot verhaelen van him in De Ovend.
Foto: Sietske Bloemhoff
