Literetuur

• 

Wat d’r mit Jan de Bosfluiter gebeurde… (verhael)

Veurig jaor schreef de Stellingwarver Schrieversronte een verhaelewedstried uut. Et begin van et verhael was d’r, mar veur et vervolg en de ofloop d’r van kon iederiene zorgen die d’r aorighied an hadde. De drie mooiste inzendings kwammen van Hendrik Betten (Else), Sjoukje Oosterloo (Drachten) en Jan Schonewille (Noordwoolde). Jan Schonewille is o.e. bekend van zien boeken ‘Maaike’ en ‘Alderhaande’; zien verhael kun jim now aldereerst. De ere twie verhaelen wo’n laeter publiceerd. Et verhael ston eerder op ‘e bladziede Stellingwarver Zaeken van de streekkraanten ‘Nieuwe Ooststellingwerver’ en ‘Stellingwerf’.

Et aeventuur van Jan de Bosfluiter

Iederiene in et dörp kent Jan Bos. Of misschien hiet hi’j ok wel Jan van de Bos. Aenlik wet gieniene hoe Jan zien aachternaeme percies is. Hi’j wodt zolange as iederiene him heugen kan – en Jan telt d’r al aorig wat jaorties henne – Jan de Bosfluiter nuumd. Dat komt wis en zeker omreden Jan altied fluit as hi’j onderwegens is. Of hi’j thuus ok altied fluit weten de meensken niet. Want Jan woont alliend, en wat aachterof bi’j de bos. Veul anloop het Jan niet, hi’j het daor ok gien verlet van. Hi’j het an wat kiepen, een peer katten en een hond genoeg. Mar zowat alle daegen ziej’ Jan wel even in et dörp, en dan maekt hi’j graeg een praotien mit de meensken die hi’j tegenkomt.

  Nao een peer daegen vaalt et op. Et is aanders as aanders, et is stille op ’e diek. De meensken zeggen tegen mekaander dat ze Jan al een schoffien niet zien of heurd hebben. Dat is toch wel wat nuver. Een dag laeter besluten ze om mar es poolshoogte te nemen, iederiene kan ommes zomar wat kriegen.

  Een peer manluden uut et dörp lopen deur de bos op et husien van Jan an. Om huus henne is niks biezunders te zien, et is d’r zo rustig as wat. De buterdeure zit op slot en ok al kloppen ze an, et blift stille. Bruno de hond slat niet an, d’r scharrelt gien kiepe om huus henne, en Jan zien beide katten zien ze ok niet.

  Dan kieken de manluden deur et raem van de kaemer. Ze zien niks biezunders, al staon d’r wel wat kaastedeuren los. En et liekt as staot d’r op ’e taofel een brief tegen een koppien an.

De manluden besluten om mar es bi’j de aachterdeure te kieken. Die zit ok vaaste, mar iene van de mannen taast es in de geute en vint daor de sleutel van de deure. Dan gaon ze et huus in…

De manluden uut et dorp kommen de kaemer in en pakken et briefien dat tegen et koppien staot. Ze verbaozen heur d’r over wat d’r op schreven staot. ’BoDa’ staot d’r op… En in kleine letterties: ’Boeren Date’.

   Wat gieniene wus in et dorp was dat Jan aenlik diepe van binnen him hiel alliend vuulde. Hi’j maekte altied wel een praotien bi’j de meensken in et dörp. En pattie hadden niet in de gaten dat Jan, wanneer hi’j weer naor zien husien gong, et hielendal niet plezierig vun dat hi’j dan gien anspraoke meer hadde.

   Dat was de reden dat Jan reageerd hadde op een adverteensie op ’e webstee van BoDa. Et was een bericht van een vrouw die Jan bekend veurkwam. En dat was ok logisch, want zi’j was al es op ’e tillevisie west mit ’Boer zoekt vrouw’. Jan hadde heur een brievien schreven en zi’j hadde daor mitien op reageerd. Kot daorop was ze Jan opzuken gaon op zien stee in de Stellingwarven. En wat onveurstelber leek veur Jan was gebeurd: ze weren zomar hatstikke verliefd wodden op mekere!

   Maaike, want zo was heur naeme, mos weeromme naor de Aachterhoek waor as ze woonde. Mar de twie weren smoorverliefd en konnen mekere niet alliend laoten. Uren zatten ze an de tillefoon. En now was et zoveer kommen dat Jan mit zien hiele hebben en holen naor heur toe gaon was. Bruno de hond, de katten en de kiepen, alles was mitgaon naor et beloofde laand…!

   Ienkeer in de Aachterhoek belaand zol d’r van alles gebeuren gaon. Maaike hadde op Internet lezen dat d’r in Frankriek een kesteel te koop was veur iene euro. Et was dan wel een ruïne die aj’ zels opknappen mossen, mar ja, ie hadden dan wel een kesteel! D’r was allienig ien veurweerde an verbunnen: et mos dienen veur een goed doel. Et mos een maotschoppelik verantwoorde bestemming kriegen.

   Now, deur wussen Jan en Maaike wel raod mit. Ze bedochten dat et een centrum wodden kon veur vri’jgezelle boeren en boerinnen. De eigeneresse van et kesteel, een vri’jgezelle freule, vun dat een hiel goed plan. Et lag heur nao an et hatte. En zo konnen Jan en Maaike beginnen mit et uutvoeren van heur idee.

   Stokkien bi’j betien gongen ze et kesteel opknappen, en al hiel gauw wodde dat bekend in Nederlaand. Ja, et kwam alderdeegst veur de tillevisie! En al even gauw kwammen de eerste boeren en boerinnen naor Frankriek toe om daor een kotte tied deur te brengen. Zo wodden Jan en Maaike zels huweliksmakelers! Van alles maekten ze daor mit in dat vere Frankriek… Ie zollen d’r wel een boek over schrieven kunnen!!

   Netuurlik weren Jan en Maaike een poze leden ok weer es naor de Stellingwarven op bezuuk west. Et was daor een daelders mooi plakkien en ze gongen de stee van Jan veurlopig anholen as een vekaansiewoning. Now en dan kwammen ze naor Nederlaand om daor zels wat tot rust te kommen.

   De bewoners van et dorp weren bliede dat ze wussen waor as Jan bleven was en ze weren nog blieder dat hi’j ok nog een vrouw vunnen hadde. Ze wussen ondertussen ok allemaole dat Jan en zien Maaike mit wat hiel moois doende weren daor in dat vere Frankriek. Bi’jkotten was d’r weer een bi’jienkomst van Plaetselik Belang. En naor disse biezundere bi’jienkomst zollen Jan en Maaike ok kommen en zollen ze an de haand van foto’s wat zien laoten van heur kesteel in Frankriek.

   Op die woensdagaovend  zat de zael hielendal vol. D’r kon gieniene meer bi’j in et dörpskefé. Vol trots vertelden Jan en Maaike over heur erverings in Frankriek. De dörpsgenoten weren meraokels enthousiast. Doe Jan en Maaike klaor weren mit heur verhael klonk d’r een lange tied anholend applaus. De veurzitter van Plaetselik Belang bedaankte Jan en Maaike hiel hattelik veur heur bi’jdrege. En as verrassing hadde hi’j ok nog een kleinighied mitneumen. Vol spanning pakten Jan en Maaike et kedogien uut. En wat zat d’r in et pepier? Een prachtig mooie foto van de stee van Jan in de bos. En midden op et dak van et huus was een kladdegien plakt. En weten jow wat daor op ston?

   Och… dat weten jow wel!

Maarten van der Weijden

(Een vekaansieverhael van Kjest Herder)

Wi’j staon op een camping bi’j Savigny-lès-Beaune as Maarten van der Weijden doende is mit zien elfstedetocht. In mien herinnering veural de barre tocht van 1963. Zwatwit foto’s van zwaor inpakte manluden mit ies in de snor en wenkbrauwen. Bevreuren ogen, vingers en ti’jen. Neudzaekelike amputaosies weren gien uutzundering.

   Twiede Pinksterdag ok op ’e fiets. Een rere mingeling van soorten fietsers. As bin zi’j onderwegens naor de supermark; mit briede fietstassen veur broties en koffie. Mar ok uutslovers zonder spatbodden in replika’s van tenues bekend uut de Tour de France. Mar et pestuur verradt een teveul an sneks en bier gedurende de oflopen twintig jaor. Filefietsen!

   Krek nog lezen van filevorming op de Mount Everest! Een lange riegel meensken trappelend waachtende op et ultieme mement; op et hoogste puntien van de eerde staon. En die dat berikt, lat him daor roem petretteren veur et naogeslaacht. Inspannings wegen hier zwaorder vanwegens de iele locht. Mar ok et te lange in de deurdringende koolde staon. Verslopping van de bienspieren is et gevolg. Aekelige bi’jwarking is een vergrote kaans op omkukelen. En dat gebeurt nog al es. Mit gevolgen die groter binnen dan as et gebeurt in de ‘Kaele Dunen’. Gekte van de boverste plaanke, netuurlik!

   Is dat van Maarten van de Weijden ok gekte? vraog ik mi’jzels of. Ik vien al gauw van niet. Omdat Maarten een missie het. Geld verzaemelen veur wetenschoppelik onderzuuk. Om zo de overlevingskaansen bi’j kanker te vergroten. Zoas hi’j zels deurmaeken moeten het. Dat je invulend vermogen naor aandere pesjenten daordeur vergroot wodt, kan ik mi’j indaeken.

   Een vrommes uut Moddergat vun et mar reer dat meensken pas geld overmaeken as d’r iene zo gek is om veur zien ‘lol’ zomar roem 200 km te zwemmen, zee zi’j bi’j Omrop Frylân. ‘Hy sil it ek dwaan foar himsels,’ mient zi’j. Zels daenk ik dat hi’j dat toch zicht as bi’jperdukt van et doel dat hi’j naojacht. Veur himzels is d’r vanzels veul lof en wardering; klopt! Alle meensken die him toejuichen, of alderdeegst een stokkien mit him mitzwemmen. Die willen soms ok gewoon even ‘in beeld’ kommen. Now, ok goed. As et daor bi’j blift, is d’r gien man overboord. Mar wat as? Dan dommel ik in de campingstoel in slaop.

Wat as zi’j d’r een prestaosietocht van maeken willen veur een brieder pebliek in et kader van ‘jow eigen greenzen verleggen’? Stel je dat es veur!

In et FEC staon de uutslovers te trappelen van ongeduld. Nao et heuren van et startpistool, dukelen die as wilden over mekeer henne naor ‘de Zwette’. Rap de kleren uut en de zwembroek anstrupen; in de haost vaeke achtersteveuren. Mit een bommegien et waeter in en niet zien dat d’r meer op etzelde mement dat plak uutkeuzen hebben. Et waeter kleurt al rap rood vanwegens alle bloedneuzen. Mar ok luden mit een aarm uut de koeme of een ti’je die haoks an de voete staot.

   Vertraoging vanwegens an en of riedende ambulances. Een traumahelikopter is al onderwegens naor et UMCG; et MCL is al volboekt. Verzuken an ‘Tjongerschans’ en ’Nij Smellinghe’ bin intied uutgaon. Et ‘Antonius’ wil eerst gien opnaemes om de te verwaachten perblemen bi’j Sneek.

Daor zal nog mar op zoe’n 5000 van de 25.000 zwemmers (mit 1500 Chinezen en 1100 Jepanners) ankommen. Et ‘Antonius’ kan et daoromme wel rooien, daenken zi’j daor.

   D’r wodt fluusterd dat een ‘keuninklik lid’ mit zwemt. Et zol gaon om degene die in Amsterdam zoveul gewone meensken et vel over de oren struupt. Deur woekerhuren veur tochtige huzen te vraogen. Om daor zien dure hobby, rezen mit dure Dinky Toys op Zaandvoort, mit te financieren. Zien pianospeulende heit gaot bi’j Sloten een sonate van Mozart speulen.

   Veur Sloten wodt een donkerblauw anleupen man uut et water haeld. Een visker op liesleerzens hadde zien dat d’r een ringslange om zien nekke zat. Een veul te dik vrommes voert een ente een broodkoste. Een dan krek langs zwemmende man zoegt de koste deur de neusgatten naor binnen. Hoestende en proestende verdwient hi’j onder waeter. Een ooldere man wet de man an de kaant te brengen waor hi’j mit man en macht uut et waeter hezen wodt. ‘Stabiele ziedligging!’ raost een vrommes mit een glas rooie wien in de iene en een filtersigeret in de aandere haand.

   Dan ropt iene dat d’r een poede in et waeter drift. Et bliekt de ooldere man te wezen; hulpe is te laete. Et is de eerste dooie van de dag. Neffens de orgenisaosie is rekening holen mit een bepaold percentage. De oolde man wodt ofvoerd naodat hi’j zegend is deur de plaetselike zielehuder. Dat geft laeter nog weer tumult, omdat de man moslim bliekt te wezen.

   Op et Slotermeer raeken zwemmers et spoor biester. Negen Chinezen raeken verstrikt in et riet en kun nog krek redded wodden. Alle lof veur de twieling Klinkhaemer mit de Kameleon.

   Bi’j Staveren lopt et ok niet naor weens. Een ploegien uit Limburg zwemt verkeerd. As de laeste winner al over de finish is, wet men niet waor as de manluden binnen. Bin zi’j verdronken? Belangriek veur de statistieken!  Zitten zi’j al weer in die oolde VW-bus naor Limburg mit Rowwen Hèze op ’e spiekers? Nee, twie daegen laeter kommen zi’j an in Volendam.  

   Bi’j Workum bliekt dat een vrommesien heur bikinibroekien bi’j et pissen kwietraekt is. Iene hadde et broekien in de mast van een skûtsje hesen. ‘Hael die d’r zels mar even uut!’ wodt reupen. Dat wol zi’j prompt doen gaon. Mar de plaetselike bromsnor stak daor persoonlik ‘zien’ stokkien veur. Dan wodt heur et kleine broekien toegooid. Et belaant in et smoelwark van bromsnor. In de konsternaosie wet et vrommesien te ontkommen en zwemt naekend veerder. Et boverstokkien smit zi’j de veldwaachter toe mit de toevoeging: souvenir veur jow vrommes.

   Bi’j Bolsward ontstaot opstopping. Omdat de man van et stempelburo zien vingers tussen de deure kregen het. Mit twie kepotte vingers is hi’j naor et ‘Antonius’. En hi’j het de stempel en et stempelkussen nog in de buse. Hi’j docht dat hi’j d’r zo weer was, mar deur drokte is de waachttied drie uren. Zien vrommes wil de stempel en et stempelkussen naor Bolsward brengen. Mar heur man protesteert. Hi’j raost: ‘Dan waachten zi’j mar een peer uurties!’

   De emosies onder de zwemmers lopen hoog op. Iene veur iene wo’n zi’j ofstempeld, mar nao Bolsward ontstaot een file van langzem zwemverkeer mit grote gevolgen. Vingers die in de oren van aandere zwemmers belanen. Dikke ti’jen die in de ogen van konkereenten stikken. Twie manluden slaon mekeer om een opsteuken middelvinger. Et lopt uut de haand en de ME wodt mit een helikopter te plak brocht. Naodat raddri’jers in de boeien sleugen binnen en omstaanders getugeverklaorings ofgeven, wodt et weer rustig.

   Bi’j Harlingen bin d’r naor schatting nog mar 2000 zwemmers over. Een groepien Jepanners beslöt om eerst ‘kogelvis’ eten te gaon. As zi’j laeter bi’j et zwemwaeter kommen, bin zi’j toch niet meer hielemaol fris. As zi’j de vuurtoren veurbi’jzwemmen, is d’r nog gien paniek. Mar de twiefel slat toch toe as zi’j bi’j een zaandbaank anlanen. Een haantienvol zeehonties bekikt heur vol mitleven. Nao een tillefoontien vanof de veerboot naor Vlielaand wo’n de oongelokkigen deur een helikopter oppikt.

   Et peloton is dan op weg naor Franeker. Helemaole achteran, zo wodt almar fluusterd, zwemt et eerder nuumde ‘keuninklik lid’. Zien heit het zien Steinway al plaetsen laoten op ’e brogge bi’j Bartlehiem. De hieltied haoken d’r zwemmers of deur hongerklop, diarree of ander vertier. Iene die deur een muskesrotte naozeten wodt, beslöt de stried te staeken. Bi’j Bartlehiem gaot et linksof.

Een kertier nao de laeste van et peloton, verschient et ‘keuninklik lid’ bi’j de brogge. De meensken bin even votlopen of buten geheurofstaand. ‘Vlogge rechtsof!’ sist de heit. ‘Mar, pa?!’ ‘Nee! Doen wat ik zeg!’ En dan zwemt et ‘keuninklik lid’ rustig naor de finish.

   De tocht naor Dokkum wat een gigantische ofvalrees, et peloton minimaliseert: vergiftigingsverschiensels, symptomen van de ziekte van Weil of Botulisme en eernstige schoolderblessures. Veur zoe’n vuuftig zwemmers komt hulp te laete; niet geunstig veur de statistieken. 

   Weeromme bi’j Bartlehiem bin d’r nog twie zwemmers die veur de zege gaon willen. Et finishdoek zien zi’j al hangen, as zi’j et opspattende waeter veur heur zien. Mar de laeste inspanning komt te laete. Mit 0,009 sekonden veursprong wint et ’keuninklik lid’. Mitien klinkt de piano van zien heit mit de ‘Hongaarse Daans’ van Brahms.

“Woj’ nog zoe’n Hoegaarden?” heur ik mien vrommesien vraogen. De piano hoolt mi’j nog even vaaste. Mar die starft vot as ik dik bezwiet overaende schiet.

“Ja, lekker!” zeg ik mitien.

“Ie prevelden in jow slaop en ie keken d’r hiel bliede bi’j,” zegt zi’j. “Was ’t een mooie Française?” “Schei uut, ik hadde Maarten van der Weijden bi’j de kop!”

“Watte?”

“Ach, laot mar! Proost!”