Op 11 november verschenen: ’Houd je goed! Brieven aan een dienstweigeraar 1935/1936/1937’. Bezorgd en ingeleid door Lammert Gosse Jansma, m.m.v. van Anne Veenstra
Op 11 november is in een kleine bi’jienkomst bi’j him thuus in Veenwoolden et ni’jste boek prissenteerd van Lammert Jansma, de vroegere direkteur van de Fryske Akademy. Oold-direkteur Sietske Bloemhoff van de Stellingwarver Schrieversronte die dit biezundere boek uutgeven kon, brocht Jansma et eerste exemplaor d’r van. Vanwegens de oplopende besmettingsciefers van corona is besleuten om of te zien van een grotere bi’jienkomst. Wel zal begin ankem jaor de heer Jansma, naor anleiding van et boek, een lezing holen angaonde et zo biezundere onderwarp van disse uutgifte.
In Houd je goed! Brieven aan een dienstweigeraar 1935/1936/1937 vertelt Lammert Jansma over zien schoonheit Fokke Veenstra en die zien bruur Jan. Beide weren idealist, ze weigerden dienst (ok burgerdienst), weren anhangers van et socialisme en anarchisme en weren gehielonthoolder. Deurdat ze de dienst weigerden, belaanden ze beide in de gevangenis. Daor kregen ze mit riegelmaot brieven toestuurd van femilie, kammeraoden en meensken mit dezelde idenen en opvattings. Mit naeme in de omgeving van Appelsche weren dat d’r nogal wat. D’r was in Appelsche een hiele groep, ok veul jonge meensken, mit dezelde idenen angaonde socialisme, anarchisme, antimilitarisme en gehielonthoolding. Nao de dood van Fokke bin de brieven in et bezit kommen van zien dochter, die et belang d’r van veur heur heit mar ok veur eren zag, en zi’j het ze beweerd. An de haand van die brieven het Jansma een opmarkelike periode uut de geschiedenis van en rond Appelsche beschreven, mar hi’j dee ok nog es hiel veul extra onderzuuk. Dat ‘Houd je goed!’ zal ok daoromme veur mennigiene een butengewoon interessaant boek wezen. Et Nederlaanstaelige boek is in een beparkte oplaoge drokt deur PUMBO in Zwaag. Veur et omslag zorgde Sietske Bloemhoff van Ni’jberkoop, veur de vormgeving van et boek zels Bauke Visser Koenders uut Haulerwiek. Et boek, dat 736 bladzieden telt, kost € 27,50 en zal allienig bi’j de Stellingwarver Schrieversronte te koop wezen. Meensken die belang bi’j et boek hebben, kun dat et beste mitien mar anschaffen! Dat kan et beste deur een mailtien te sturen naor info@stellingwarfs, of op deens- t/m donderdag even te bellen naor 0516-451108.
Filmmaeker en historikus Thomas Rovers zorgt veur unieke dokementaire
Et Fochtelervene – van Iestied naor Wieshied Een dokementaire over et verhael van et Fochtelervene Première: zundag 24 oktober 2021 op RTV Drenthe
As et vandaege-de-dag over et Fochelervene gaot is et al gauw ok over de kraenvoegels die d’r sund een peer jaor weer veurkommen. Of et gaot over de perblemen om de stikstof henne, want daor het dit gebied ok mit te maeken. En dan komt ok al gauw de vraoge op wat goed beheer feitelik inhoolt. Hoe kriej’ dit uutzunderlike gebied zonder al te veul beschaedigings deur disse muuilike tied van stikstofperblemen en klimaotveraanderings naor betere tieden? Dat dit slim biezundere venegebied, dat iene van de laeste levende hoogvenegebieden is, ok veur de toekomst beweerd blift?
De Fochtel is iene van de vroegst bewoonde gebieden van Noord-Nederlaand. Dat was al veur et jaor nul, wat dudelik wodde doe de bekende perfester A.E. van Giffen in de dattiger jaoren van de veurige ieuw de grondsporen van een nederzetting uut de prehistorie ontdekte. Dat hoolt mitien ok in dat d’r doe al spraoke west hebben moet van de invloed van et gebied op de meensken en eersomme.
Et Fochtelervene besleug ooit 10.000 bunder en now nog mar 2.600 bunder. Et is een gebied daor de bewoners in de naoste omgeving deur de iewen henne op verschillende menieren mit te maeken had hebben of nog altied hebben. Turfstikken is misschien wel iene van de bekendste veurbeelden. Turf het in hiele periodes van belang west as branige. Dat duurde tot stienkool him andiende.
‘Van Iestied naor Wieshied’: van oergebied tot et netuurgebied van now Van alle aspekten die mit et Fochtelervene te maeken hadden, of nog hebben, het de stichting Stellingwarver Schrieversronte, et instituut veur tael en streekkultuur in Stellingwarf, een film produceerd. Een film in de vorm van een verhaelende dokementaire. Hoe ontston et gebied, wie woonden d’r, hoe leefden de meensken mit en op et vene, wat veraanderde d’r deur de jaoren henne, wat is et belang van et vene as netuurgebied. Mit zoe’n briede opzet wil de Stellingwarver Schrieversronte (SSR) veural zien laoten wat et Fochtelervene deur de iewen henne west het: van oergebied tot van levensbelang veur de bewoners, tot et netuurgebied van now. Antrekkelik veur de meensken in de buurt en veur bezukers van heinde en veer. De film wodde financieel meugelik maekt deur Rabobank Heerenveen-Zuidoost Friesland.
Ontstaons- en laandschopsgeschiedenis In de film is d’r veul ommedaenken veur de ontstaons- en laandschopsgeschiedenis van et gebied. Mit naeme dr. Roy van Beek (archeoloog) en promovendus Cindy Quik (fysisch geograaf) vertellen d’r over. Beide bin ze verbunnen aa de WUR (Wageningen University & Research). Laandschopshistorikus drs. Dennis Worst uut Else (promovendus bi’j perfester dr. Theo Spek van de RU Grunningen) gaot uutgebreid in op de biezundere laandschopsgeschiedenis van et Fochtelervene.
Otto de Vent van De Fochtel vertelt o.e. over de boekweitbraandkultuur
Mitwarking streekkenners In de film vertellen streekkenners Otto de Vent en Jan Oosterkamp over twie interessaante onderwarpen. Zo vertelt De Vent over de verbouw van boekweit op et vene, zoas dat in de 19de ieuw nog gebeurde en wat doe een belangrieke bron van inkomsten was veur flink wat inwoners in de regio. Jan Oosterkamp, die spietig genoeg op 91-jaorige leeftied in september 2020 wegraekte, vertelt over et Fochtelervene in de Twiede Wereldoorlog.
Netuurmonementen Netuurlik komt in de dokementaire ok Netuurmonementen, de beheerder van et venegebied, an et woord, in de persoon van koördinaoter en boswaachter Martin Snip. Uteraord bin zaeken as de beheersplannen veur de naoste toekomst en daornao, en de laandschoppelike weerde onderwarpen.
De ‘stemme’ (voice-over) in de film is van Femmie van Veen van Hooltpae
Aandere gegevens Veur et schrieven van et verhael en et opnemen en regisseren wodde historikus en filmmaeker Thomas Rovers vraogd, uut Grunningen. De dokementaire is veur een pat in et Stellingwarfs, dat is ja de tael van et gebied, dus ok kultureel arfgoed dat hielemaole mit de streek verbunnen is. D’r is zorgd veur ondertiteling in et Nederlaans.
De film duurt omtrent een ure en is veur et eerst te zien op 24 oktober op RTV Drenthe. Et is de middags om 13.00 ure, en daornao is de twiede vertoning om 15.00 ure. De film zal in november nog te zien wezen in de ‘dokuwike’ van Omrop Fryslân.
‘Ik zit op dit baankien in Wapservene en bin onderwegens naor de Doeze in ’t Holtingerveld. Ik bin an de gang mit de boekprissentaosie te regelen op vri’jdagaovend 24 setember in Zorgvlied om half achte.’
Dit berichien, mit de foto, kreeg ik een peer weken leden binnen van Hans Salverda. Hi’j zat doe even uut te blaozen van alle drokte rond et verschienen van zien boek Groot Wateren Een oase van weldaad. Et boek is inderdaod op die vri’jdagaovend verschenen tiedens een geweldig aorige prissentaosie d’r van. Iene van zien belangriekste infermaanten veur et boek was Jopie Klok-Ekkels; zi’j kreeg daoromme et eerste exemplaor van et ni’je boek.
Et eerste boek was veur Jopie Klok-Ekkels.
Al 250 exemplaoren verkocht!
Amper een jaor leden, doe de Stellingwarver Schrieversronte et boek Uit de geschiedenis van Wateren, Zorgvlied en Oude Willem, en dat schreven wodde deur Janneke Hielkema, Albertha Bloemhoff, Carl Jan Klok en Hans Salverda, is d’r al weer een ni’j boek over dezelde regio verschenen. Dit boek GROOT Wateren: een OASE van WELDAAD wodde schreven deur Hans Salverda uut Zorgvlied, en is een arg mooie anvulling op et eerdere boek. In et boek is veural ommedaenken veur twie biezundere onderwarpen uut de geschiedenis, mar daornaost is d’r ok andacht veur een peer eren die daor flink mit te maeken (had) hebben.
Van et gebied rond Waoteren, Zorgvlied en Oude Willem, dat an de westkaante greenst an Stellingwarf, hej’, aj’ zo es in die omkrieten kommen, niet vot-en-daolik in de gaten dat et zoe’n fascinerende geschiedenis het. Van ooldsher is et een dunbevolkt gebied en et is aenlik nog altied een onbekend diel van Drente. Et beston veural uit heide, veengebieden en zaandverstoevings.
Tillegröppe en Vledder Ao
In het vere verleden gongen de eerste bewoners wonen op et plak daor de beide beken Tillegröppe en Vledder Ao bi’j mekeer kommen. Bekend is dat d’r in 1832, vlakbi’j dat plak, een tal boerderi’jen stonnen rond et oolde kruuspunt Huenderweg – Appelschaseweg. Vanuut Groot Wateren, zo wodde disse buurtschop nuumd, en Klein Wateren dat vlak in de buurt lag, bin laeter Waoteren en Zorgvlied ontstaon.
Veur de ontwikkeling van die beide dörpen is mit naeme de Maotschoppi’je van Weldaodighied van groot belang west, mar ok de inzet van de bekende Lodewijk Guillaume
Verwer was groot. Zo stichtte Verwer een zuvelfebriek in et angreenzende Else-Zuud en begon een hyptheekbaank en sigarefebriek in Zorgvlied. Daornaost steunde de bekende filantroop P.W. Janssen de Maotschoppi’je van Weldaodighied en hi’j bouwde een tal boerderi’jen. Zien ontginningsmaotschoppi’je zol in 1924 overneumen wodden deur ’De Drie Provinciën’.
Onderzuuk naor stienbakkeri’je
Anleiding veur et schrieven van dit boek was in et eerste plak et onderzuuk dat in
2020 en 2021 uutvoerd is naor een stienbakkeri’je (ok stien- of veldoven nuumd). Daorbi’j wodde deur de bojemkundigen Ebbing Kiestra en Hans Salverda eerst zocht naor keiliemlaogen waor meugelik liem veurkwam dat bruukt wodde veur et bakken van stiender. An de haand van et onderzochte gebied wodde uuteindelijk begin 2021 et plak vunnen waor de stienbakkeri’je, die in gebruuk west is deur de Maotschoppi’je van Weldaodighied, staon het. Onderzocht is ok welke gebouwen in de omgeving bouwd wezen kunnen zollen zouden mit de stienen die daor bakt binnen. Van et bojemonderzuuk wodde deur Kiestra en Salverda een repot saemensteld, dat in et twiede diel van et boek opneumen is.
In et twiede plak wodt in et boek ingaon op et gebruuk van een peer vloeiweiden die eertieds naost de beide beken laggen. Bi’j vloeiweiden gaot et om een oold bevloeiingssysteem waorbi’j men waeter uut een beek die naost et laand ligt op gröslaand ’vloeien’ lat en dat deur middel van een uutlaot weer weerommestromen kan in diezelde beek. Dit systeem wodde toepast om et laand te bemesten.
Dieverder marke
In et boek is d’r, zoas eerder al angeven, ok ommedaenken veur ere interessaante onderwarpen die in meer of mindere maote mit de beide heufdonderwarpen te maeken hebben. Zo is d’r wat meer te lezen over de beide beken, waorvan ok een tal prachtige foto’s in et boek opneumen binnen. Al die foto’s maekte Hans Salverda, en mit naeme die hi’j in de oflopen wintertied maeken kon bin uniek te numen. Et het him dan ok nogal es en peer natte sokken opleverd… Andacht is d’r ok veur de belangriekste en bi’j de auteur bekende veldnaemen an et gebied, en die uteraord mitien ok te maeken hebben mit de geschiedenis. Ok twie femilies wodt et ien en aander over verteld. Et gaot om de femilies Benthem en Ekkels, die eertieds mit as eersten grond ankochten in de nog te ontginnen Dieverder marke. Dat gebied zol liekewel opmarkelik genoeg laeter bi’j et grondgebied van Waoteren heuren gong.
Deur ien en aander anschouwelik te maeken is d’r butendat een kuierkaorte mit uutleg in et boek opneumen, en d’r kan gebruuk maekt wodden van een exklusieve exkursie in et beschreven gebied mit as gids Hans Salverda.
Et boek wodde financieel meugelik maekt deur een flink tal sponsers uut et gebied en wodde in eigen beheer uutgeven. Et tal bladzieden is 88, et boek wodde drokt deur Scheffer Media in Oosterwoolde, wiels Sietske Bloemhoff veur de vormgeving en et omslag zorgde. De pries van et boek is € 7,50 en kan besteld wodden bi’j Hans Salverda: hanssalverda@hetnet.nl.
Op 11 september is Jan Kits Nieuwenkamp, oold-bestuurslid van de Schrieversronte, wegraekt. De Stellingwarver dichteres Attie Nijboer het bi’j de begraffenis onderstaond gedicht veurdreugen.
Jan was grepen deur tael Hi’j pruufde Hi’j bruukte woorden Van ‘veer’ over de greens
Hi’j omaarmde et eigene Et Hoog Nederlaans Mar had ok oge en ore Veur ‘vremde’ woorden en klaanken
En zo omaarde hi’j ok De memmetael van et Stellingwarver laand Liekewel as de kultuur
Jan was een sociaol aktief En slim beweugen meens Zien passie veur tael En de schoonhied van
Et kulturiele arfgoed Gongen bi’j him haand in haand. Hi’j was niet ienkennig Nooit te benauwd om De hanen uut ‘e Mouwen te stikken
Mit zien hulpe en bi’jdrege En inzet in et vri’jwilligerswark Was niet inkeld en alliend De Schrieversronte uut ‘e braand
Hi’j klom in de penne Verstarkte mennig bestuur Altied weer dreven deur En op zuuk naor de verbiening De erkenning ók Van de minderhiedstael
Alliend een slimme ziekte Snoerde Jan meer en meer de mond Toch gong zien moed niet verleuren Ok al raekten woorden vertiesd
Hieltied meer te zuke Heul jow leven betien bi’j betien op Et is goed zo, de cirkel is rond
Uut jow naeme heuren laoten Zeggen, spreken veur jow In de veur jow zo eigen tael Die jow zo lief was
Daoromme, In disse ‘eigen’ slotakkoorden Jow gedaenken Jow bedaanken Jan Dat komt hier ommeraek van pas!
Vanwegens corona mos de jaorvergeerdering van 2020 veurig jaor al een stokmennig keren uutsteld wodden. Het bestuur wol graeg de jaorvergeerdering dit veurjaor holen, mar ok halverwege april zaten wi’j nog in een ‘lockdown’. Gelokkig meugen we wat corona betreft weer bi’j mekeer kommen.
Het bestuur stelt daoromme veur om de jaorvergeerdering te holen op zaoterdagmiddag 25 september 2021 van 14.00 uur tot 17.00 uur in et MFA in Berkoop. Al van 13.30 ure of kuj’m een koppien koffie kriegen.
De jaorverslaogen van 2019 en 2020 zullen die vergeerdering vaastesteld wodden, mar vanzels maekt de SSR der ok een gezellige middag van mit veurdrachten. De ni’je directeur Abel Darwinkel kan himzels die middag eindelik veurstellen an de leden van de Schrieversronte.
