De winter is mien vrund. Dat wil zeggen as die wit en zunnig is. Nao de zwaore en grieze daegen, die op ’t aende van oktober beginnen, mag hi’j me bi’j de haand nemen en de deure aachter me dichteslaon. Niet dat et grieze me te pakken krigt, mar keuning Roegbaord tilt me tóch weer even op. D’r speult een glimk om mien lippen as ik naor de toeken van de bomen kiek. Een wolke het zien sni’jvlokken iene veur iene op et natte basten plakt. Of de wiend het hulpen om et ‘zaachte wit’ tegen de krachtige stammen te gieselen. Dezelde wiend die de sni’j nao verloop van tied weer van die wonderlike plakkies ofblaosd. As et koold en helder blift het de zunne d’r nocht an om van die bomen dekor-stokken in een sprokieslaandschop te maeken. De wereld liekt een ere wereld, de tied een ere tied. Ik bin toeschouwer van een tenielstok dat daegen of weken duren kan. Een stok dat me anvietert om te miemeren, te dromen en mien haand anzet om een verhael of een gedicht te schrieven. Et sprokies- laandschop ontstaot omdat sni’j zaeken verbargt. Een protte paeden en et grös, lege struken en plaanten bin niet meer te zien. Sni’j golft de wereld onder en maekt wit nog witter en zwat écht zwat. De schaden van de wereld leggen heur nog zaachter daele op de witte deken, die de winter somstieden nao iene naacht kedo krigt. Et wonder van et bevriezen van et waeter kan me nog verbaozen. Et is zoas et is, mar wat een mooi gebeuren ontstaot d’r zonder dawwe d’r wat an doen. Bevreuren lochtbellen toveren een prachtig petroon, dat deur de koolde spiegel henne glaanst. Een koolde matte mit stippen, die we zels mit schaetsstrepen veraanderen. Een klied op waeter, dat mit blote voeten niet te betreden is. Ies zet riet en plaanten stevig op heur plak. Alliend ploemen en hoge blaeden kun heur nog bewegen, stingels kommen niet van heur stee.
Et winterlaandschop is stille en lat him bewonderen. Et vragt oons om nog even allienig te kieken. Om et kostbere beeld nog niet an te raeken. De winter wet hoe ongedurig kiender en meensken binnen. Een leerze ontdekt hoe hoge de laoge sni’j is. Een zole zet zien ofdrok op de oprit, die we nog niet veegd hebben. De rietsnieder gript zien kaans om te oogsten op plakkies die eers mujlik te berieken binnen. De schaetseslieper komt een ure eerder zien bedde uut, omdat hi’j wet dat de klandisie zien ti’jen ok vroeger op et koolde zwilk zet. De gemienteman moet al op tied uut ’e veren om zoolt op gladde wegen te strujjen. Een schoever veegt et pad veur oons over besni’jde straoten. Kiek es naor de witte keunstwarken op de slootskaanten, die deur de wiend zaandstraold binnen. Een keramist zol de klei niet zo mooi en fien vormen kunnen. Een schilder zol et mit muuite op zien doek kriegen kunnen.
In gedaachten duuk ik bi’j et woord winter in et bekende schilderi’je “Winterlaandschop” van Hendrick Avercamp, dat in et Rieksmuseum hangt. Winters vermaek op waeter in een dörpien goed vierhonderd jaor leden. Wat een gezelligheid, wat een wille veur jong en oold, veur aarm en riek. Ie vulen de koolde van de schaetsende kiender en heur oolden. Of hadden ze et mit zovule vertier niet koold? D’r vaalt ok hiel wat te bepraoten; et volk staot in groepen bi’j mekeer en het et wisse over de zaeken die now even stoppen moeten. Een viskersman kikt zien netten nao die hi’j now niet vanneuden het. Boten liggen vaaste in et ies. Vier meensken rieden as in een polenaise aachter mekeer. An een lang stok touw daelt een emmer vanuut een raem een wak in om waeter op te haelen. Vanuut een raem, een peer meter veerder, is een bloot aachterwark te zien… Et waeter onder et husien was zonder twiefel bevreuren. Een peertien zit te vri’jen in de waarme hujbarg. De bedeler hoolt zien haand op bi’j gegoede luden. Een slee mit vracht glidt van de iene naor de ere kaant. D’r lopen wat peerden op et ies veur een arreslee. Een kri’je en een hontien eten van et karkas van een doodvreuren peerd. Pattie volk is doende mit et golfspel: ze slaon mit een kliek, een slaghoolt, tegen een balle die een paol antikken moet. Op ere schilderwarken is et ieszielen te zien. Nao de Slag bi’j Nieuwpoort zette de warktuugkundige Simon Stevin een ziel op een waegen. Et was een soortement opdracht van preens Maurits die wel es wat ni’js beleven wol. Bi’j hadde wiend steuf et winterschip in een tempo vam vuuftig km in et ure et ies over!
Hoe zol et op et Wiede van de Lende west wezen in die tied? Vanzels weren de peerden d’r veur de waegens. Boeren en heur passeniel zullen toch wel uut de waarme stallen kommen wezen bi’j de anblik van al dat ies. Zol heur al praotende tussen de ritten deur de overwintering op Nova Zembla van Willem Barentszoon en Jacob van Heemskerk, goed tien jaor daorveur, nog in ’t zin komen wezen? Zo koold as tiedens die zuuktocht naor een ni’je route naor et Oosten zal et op De Lende niet west wezen. Redens kwammen dus uut et vet en wodden onderbunnen op ’e walkaant. Redens weren doe gien glissen meer. Glissen wodden maekt van ribben of middenvoetsbienties van een koe, een peerd of een hat. Ze wodden slepen, d’r kwammen een peer gatten in en daordeur wodden ze mit aolevellegies om de voeten bunnen. Rond 1600 leken d’r al hoolties mit iezers d’r onder te wezen as ik zo kiek naor de veurstelling van Avercamp. Een peer mooie krullen op et veuraende stikken de locht in. Alleman op redens in boerekielen en groffe broeken. Et veurnaeme volk mit een grote hoed, een pofbroek en meulestienkraege. Een tochien mit de arreslee zat d’r zo hier en daor ok wel in. Hier in de Stellingwarven zal et op sloden, poelen en revierties wel een drokte van belang west wezen tot zunsondergaank. Zol ’t meanderrieden op ’e Lende west wezen?
Mien eigen winters speulden heur of op ’e sloden en de mooie iesbaene van Ni’jhooltpae. Een iesbaene in de Karkebos an de Stellingenweg, doe Bovenweg. Uutgreven in de hoge bos, waor de wiend kwaolik vat het op et schaetsende volk. Krek as ieder kiend heb ik et rieden leerd aachter een stoel op ’e sloot veur oons huus. Eerst dee pappe me de redens onder, laeter lokte me dat zels wel. Perbleem was mien rechter aankel. Die was slop en nao een peer ronties mos ik de hoolties opni”j onderbienen. Mit schoelerieden wun ik nooit wat.
Hiel wies was ik op mien vader die keurmeester was. Aenlik de starter zonder pistool van de twiekaamp. Hi’j reup ‘Klaor of” en de hoolties roetsten de baene over. Op ’t aende ston de ere keurmeester die kieken mos wie wunnen had. Mien pappe het dat veertig jaor daon en doe kreeg hi’j een prachtig bod mit jaortallen. As ik an de winters van mien jeugd daenk dan zie ik mien dörpsgenote Grietje (Lukkes) Oosterhof weer veur me. Zi’j was een poerbeste kottebaeneriedster die een peer keer Nederlaans kampioene wodde. As zoks gebeurde leup et hiele dörp uut en was d’r feest in et kéfe. Tiedens zoe’n feest heb ik mien eerste optreden veur pebliek mit maekt. Ik dreug een gedicht veur over de prachtige prestaosies van Grietje.
In laetere jaoren weren mien kollega’s Sijtje van der Lende en Sophie Westenbroek de helden van de Stellingwarven. Mit mien aankels gong et beter doe de ‘Zandstra-reden’ in zwang kwammen. Deur de stevige schoe kreeg mien aankel niet meer de kaans om mu te wodden. De laeste jaoren ried ik daoromme riegelmaotig tochten deur de Weerribben, de Deelen en over et Nannewied. Wat geft et een geweldig gevuulte al die meensken op redens. Iederiene is goed op schik en groet mekeer. Niet iene nemt stiekum je schoenen mit die op ’e wal liggen. Ie praoten mit kunde, mar ok zomar mit onbekenden. Wat is een kop sukelao of snet een traktaosie nao een uurtien op et ies. D’r bin goenend an ’t priksleden en of en toe zielt d’r iene mit de wiend in de rogge. Beppen en paken trekken slegies mit kleinkiender, d’r rieden kienderwaegens mit poppen. Groepen bin an ’t schoonrieden en in Hindeloopen gaon ze in klederdracht in prik en arreslee de ‘Zuderzee’ op. Aj’ je ogen dichtedoen ziej’ de mederne variaosie van et winterlaandschop van Hendrick Avercamp. Dit alles maekt de winter tot mien vrund, as hi’j wit en zunnig is.
